Transliteracja, transkrypcja oraz odmiana nazwisk i imion ukraińskich w zespole 26. (opis 5) oraz w zespole P-119 (opis 1) zastosowana w monografii Alma Mater Leopoliensis. Dzieje humanistyki lwowskiej 1661─1946 oraz w dwóch inwentarzach stanowiących jej integralną część
Zasady transliteracji zastosowane w dwóch zespołach archiwalnych (z. 26, opis 5; z. P-119, opis 1) oparte są na Polskiej Normie PN-ISO 9 obowiązującej od 1 lutego 2000 roku: Transliteracja znaków cyrylickich na znaki łacińskie. Języki słowiańskie i niesłowiańskie. Natomiast transkrypcja jest zgodna z uchwałami Komitetu Językoznawstwa Polskiej Akademii Nauk z 20 stycznia 1956 roku, opublikowanymi w Pisowni polskiej (Wrocław 1957) i podanymi w Wielkim słowniku ortograficznym PWN pod red. Edwarda Polańskiego. Przyjęto zasadę polszczenia zakończeń ukraińskich oraz rosyjskich nazwisk i imion (ich pozostała część zachowuje właściwości fonetyczne oryginału). W przypadku nazwisk znanych i/lub już używanych (w dokumentach archiwalnych) w wersji polskiej zastosowano wersję polską również w transkrypcji.
W przypadku ukraińskich nazwisk i imion historycznych czy znanych w wersji polskiej w inwentarzu opisu 5. zespołu 26. (Państwowe Archiwum Obwodu Lwowskiego ─ DALO) wykorzystano polską wersję ich zapisu. W przypadku ukraińskich i/lub rosyjskich nazwisk i imion występujących w inwentarzu sporządzonym już po ukraińsku w Archiwum Lwowskiego Narodowego Uniwersytetu im. Iwana Franki (ALUNIF) w inwentarz opisu 1. zespołu P-119 spolszczono tylko zakończenia, natomiast imiona pozostawiono w wersji oryginalnej. Ponadto w obu inwentarzach podano transliterację nazwisk i imion znajdujących się na okładce każdej teczki osobowej.
W monografii w przypadku istnienia kilku wariantów nazwiska i/lub imienia, np. Piotr Stebelski/ Petro Stebelski; Hilarion Święcicki/Iłarion Swencicki podano (za pierwszym razem w tekście) łącznie z datami skrajnymi i odesłaniem do teczki osobowej (jeżeli się zachowała w opisie) zastosowano zapis: Petro Stebelski (ukr. Петро Стебельський, w DALO jako Piotr Stebelski); Iłarion Swiencicki (ukr. Іларіон Свєнціцький, w DALO jako Hilariona Święcickiego). Nazwiska i imiona odmieniono podobnie jak nazwiska polskie według zasad podanych poniżej.
Odmiana nazw osobowych
Nazwiska mężczyzn
1. Nazwiska zakończone na -ський typuБачинський, Пачовський otrzymują polskie zakończenia i odmieniane są jak nazwisko polskie na -ski, np.
Бачинський ─ Baczynski, Baczynskiego, Baczynskiemu, o Baczynskim
Пачовський ─ Paczowski, Paczowskiego, Paczowskiemu, o Paczowskim
2. Nazwiska zakończone na –цький otrzymują polskie zakończenia i odmieniane są jak nazwisko polskie na -cki, np.
Слонецький ─ Słonecki, Słoneckiego, Słoneckiemu, o Słoneckim
Свєнціцький ─ Swencicki, Swencickiego, Swencickiemu, o Swencickim
3. Nazwiska zakończone na -ий (-ій) (ale nie na -ський, -цький) otrzymują polskie zakończenia i odmieniane są tak jak nazwisko polskie przymiotnikowe na -y typu Cichy, Zimny, np.
Бережний ─ Bereżny, Bereżnego, Bereżnemu, o Bereżnym
Храпливий ─ Chrapływy, Chrapływego, Chrapływemu, o Chrapływym
Чорний ─ Czorny, Czornego, Czornemu, o Czornym
ale
w tematach zakończonych na -k, -g, np.
Легкий (Петро) ─ Łehki, Łehkiego, Łehkiemu, o Łehkim
ale
Козій (Григорій) ─ Kozij, Kozija, Kozijowi, z Kozijem, o Koziju.
Шемлей (Йосиф) ─ Szemłej, Szemłeja, Szemłejowi, Szemłejem, o Szemłej
4. Nazwiska z przyrostkiem -ич otrzymują polskie zakończenia -ycz, np.
Демкевич (Ілля) ─ Demkewycz, Demkewycza, Demkewyczowi, Demkewyczem, o Demkewyczu
5. Nazwisko zakończone na –ць, -зь, –cь, -нь, -льotrzymuje polskie zakończenia -ć, -ź, –ś, -ń, -l.
a) zakończone na –ць typu:
Брагінець (Андрій) ─ Brahineć, Brahincia, Brahinciowi, Brahinciem, o Brahinciu
Горобець (Петро) ─ Horobeć, Horobcia, Horobciowi, Horobciem, o Horobciu
Należy je odróżnić od nazwisk na -c, np. Дец ─ Dec, Deca, Decowi, Decem, o Decu
Ponadto w przypadkach zależnych dochodzi może dojść do wymiany e : ø, np. Horobeć, Horobcia lub jej braku w nazwiskach jednosylabowych w mianowniku, np. Dec.
W nazwiskach dwusylabowych lub dłuższych, mających formę rzeczowników pospolitych, proponuje się stosowanie tej wymiany samogłoskowej.
b) nazwiska zakończone na -cь typu:
Мapкуcь ─ Markuś, Markusia, Markusiowi, Markusiem, o Markusiu
Należy odróżnić je od nazwisk na -s, np. Вус (Михайло) ─ Wus, Wusa, Wusowi, Wusem, o Wusie
c) nazwiska zakończone na -зь typu:
Кармазь ─ Karmaź, Karmazia, Karmaziowi, Karmaziem, o Karmaziu
Należy odróżnić je od nazwisk na -z, np. Павуз ─ Pawuz, Pawuza, Pawuzowi, Pawuzem, o Pawuzie
d) nazwiska zakończone na -нь typu:
Лень ─ Łeń, Łenia, Łeniowi, Łeniem, o Łeniu
Należy odróżnić je od nazwisk na -n, np. Білкун ─ Biłkun, Biłkuna, Biłkunowi, Biłkunem, o Biłkunie
e) nazwiska zakończone na –ль typu:
Кіналь ─ Kinal, Kinala, Kinalowi, Kinalem, o Kinalu
Należy odróżnić je od nazwisk na -ł, np. Чекал ─ Czekał, Czekała, Czekałowi, Czekałem, o Czekale
6. Nazwisko zakończone na -дь, -ть otrzymuje zakończenie -d’, -t’ (’ znak zmiękczenia)
Zapisujemy i odmieniamy jak:
Кудь ─ Kud’, Kudia, Kudiem, o Kudiu;
Лікоть ─ Likot’, Likotia, Likotiem, o Likotiu
ale
Кость ─ Kost’, Kostia, Kostiowi, Kostiem, o Kostiu (nazwisko odimienne)
Следзь ─ Sledź, Sledzia, Sledziowi, Sledziem, o Sledziu
7. Nazwisko z przyrostkiem -iв typu Яців (Петро), Леськів (Михайло), Паньків (Василь) w mianowniku liczby pojedynczej mają postać -iw, a w przypadkach zależnych -ow-, np.
Яців ─ Jackiw, Jackowa, Jackowowi, z Jackowem, o Jackowie (od imienia Яцкo – Jacko)
Леськів ─ Łeśkiw, Łeśkowa, Łeśkowowi, z Łeśkowem, o Łeśkowie (od imienia Лесь – Łeś)
Паньків ─ Pańkiw, Pańkowa, Pańkowowi, z Pańkowem, o Pańkowie (od imienia Панькo – Pańko)
8. Nazwiska na -ов, -eв, typu Ковальов (Семен), Малаканов (Павло), Зайцев odmieniają się jak rzeczowniki, np.
Ковальов ─ Kowalow, Kowalowa, Kowalowowi, Kowalowem, o Kowalowie
Малаканов ─ Małakanow, Małakanowa, Małakanowowi, Małakanowem, o Małakanowie
Зайцев ─ Zajcew, Zajcewa, Zajcewowi, Zajcewem, o Zajcewie
9. Nazwisko zakończone na -енко typu Іванченко, Куценко otrzymują zakończenie -enko
Odmieniamy:
Іванченко ─ Iwanczenko, Iwanczenki, Iwanczence, Iwanczenkę, Iwanczenką
Куценко ─ Kucenko, Kucenki, Kucence, Kucenkę, Kucenką
ale
jeżeli temat kończy się na literę л, np. Коваленко zapisujemy jak Kowałenko i odmieniamy, zachowując ten temat: Kowałenki, Kowałence, Kowałenkę, o Kowałence.
10. Nazwiska zakończono na -o po spółgłosce miękkiej typu Куцьо (Іван) lub twardej typu Туркало
Odmieniamy: Kucio, Kucia, Kuciowi, Kuciem, Kuciu; Turkało, Turkały, Turkale, Turkałę, Turkałą
11. Nazwiska jedno- i dwusylabowe mające postać identyczną z rzeczownikami pospolitymi typu Дуб, Кіт, Когут odmieniamy w następujący sposób:
Дуб ─ Dub, Duba, Dubowi, Dubem, o Dubie
Кіт ─ Kit, Kita, Kitowi, Kitem, o Kicie
Когут ─ Kohut, Kohuta, Kohutem, Kohucie
Nie proponuje się stosowania wymiany e : ø w nazwiskach jednosylabowych, m.in. ze względu trudności w wymowie.
Odmiana Лев (Василь) ─ Łew, Łewa, Łewowi, Łewem, o Łewie
Nazwiska kobiet
1. Nazwiska zakończone na -ськa typu Саганська otrzymują polskie zakończenia i odmieniane są jak nazwisko polskie na -ska, np.
Саганська ─ Sahanska, Sahanskiej, Sahanską
2. Nazwiska zakończone na –цькa typu Рудницька otrzymują polskie zakończenia i odmieniane są jak nazwisko polskie na -cka, np.
Рудницька ─ Rudnycka, Rudnyckiej, Rudnycką
3. Nazwiska zakończone na -a:
a) (ale nie na -ськa, -цькa) typu Гладка (Ірина)
otrzymują polskie zakończenia i odmieniane są tak jak nazwisko polskie motywowane przymiotnikami pospolitymi na -a, np. Cicha, Zimna.
Гладка ─ Hładka, Hładkiej, Hładką
b) z przyrostkiem -owa typu Бакова (Марія) odmieniamy przez dodanie końcówek przymiotnikowych, np.
Бакова ─ Bakowa, Bakowej, Bakową.
4. Nieodmienne pozostają nazwiska żeńskie na:
a) -ич otrzymują zakończenia -ycz, np. Габрусевич (Надія) ─ Habrusewycz
b) -iв, np. Гаврилів (Марія) ─ Hawryliw
c) –enko, np. Костенко (Тамара) ─ Kostenko
d) -o po spółgłosce miękkiej, np. Іваньо (Стефанія) ─ Iwanio
e) –ій, np.Скрипій (Ольгa) ─ Skrypij
f) jedno- i dwusylabowe mające postać identyczną z rzeczownikami pospolitymi, np. Дуб (Степанія) ─ Dub, Когут (Лідія) ─ Kohut.
g) z e ruchomych, np. Бодек (Ґабріеля) ─ Bodek.
h) –ць otrzymuje polskie zakończenie -ć, np. Біць (Степанія) ─ Bić.
Analogicznie do form męskich należy je odróżnić od nazwisk na -c, np. Мриц ─ Mryc (Мирослава).
Imiona
Przyjęto zasadę o niestosowaniu polskich odpowiedników dla imion ukraińskich i rosyjskich, jeżeli nawet te odpowiedniki istnieją. Tak jak w przypadku nazwisk zastosowano zasady transkrypcji imion ukraińskich i rosyjskich zgodne z wytycznymi podanymi w Wielkim słowniku ortograficznym PWN pod red. Edwarda Polańskiego.
Imiona męskie
1. Imiona zakończone na spółgłoskę twardą, np.
Леонід ─ Łeonid, Łeonida, Łeonidowi, Łeonidem, o Łeonidzie;
Олександр ─ Ołeksnandr, Ołeksandra, Ołeksandrowi, Ołeksandrem, o Ołeksandrze
Степан ─ Stepan, Stepana, Stepanowi, Stepanem, o Stepanie
Гліб ─ Hlib, Hliba, Hlibowi, Hlibem, o Hlibie
ale
imiona mające w mianowniku liczby pojedynczej postać -i-. W przypadkach zależnych dochodzi do wymiany i : o, np.
Антін ─ Antin, Antona, Antonowi, Antonem, Antonie
Прокіп ─ Prokip, Prokopa, Prokopowi, Prokopem, o Prokopie
Федір ─ Fedir, Fedora, Fedorowi, Fedorem, o Fedorze
2. Imiona zakończone głoską miękką lub zmiękczoną typu Андрій, Амврозій, Вінкентій, Васілій, Юрій, Василь, Гриць
Odmieniamy:
Андрій ─ Andrij, Andrija, Andrijowi, Andrijem, o Andriju
Василь ─ Wasyl, Wasyla, Wasylowi, Wasylem, o Wasylu
Гриць ─ Hryć, Hrycia, Hryciowi, Hryciem, o Hryciu
ale
analogicznie do zapisu nazwisk:
Кость ─ Kost’, Kostia, Kostiowi, Kostiem, o Kostiu
3. zakończone na -o:
a) spółgłoskę twardą oraz samogłoskę -o po spółgłosce twardej, np. Михайло, Павло, Петро, Дмитро
Михайло ─ Mychajło, Mychajła, Mychajłowi, Mychajłem, o Mychajle
Петро ─ Petro, Petra, Petrowi, Petrem, o Petrze
b) spółgłoskę twardą -k oraz samogłoskę -o, np.
Ілько ─ Ilko, Ilka, Ilkowi, Ilkiem, o Ilce
Василько ─ Wasylko, Wasylka, Wasylkowi, Wasylkiem, o Wasylce
4. zakończone na -a:
a) po spółgłosce twardej, np. Олекса, Микола według wzorca rzeczownikowego żeńskiego twardotematowego na -a:
Олекса ─ Ołeksa, Ołeksy, Ołeksie, Ołeksę, Ołeksą
Микола ─ Mykoła, Mykoły, Mykole, Mykołę, Mykołą
b) po spółgłosce -l według wzorca rzeczownikowego żeńskiego miękkotematowego, np.
Ілля ─ Illia, Illii, Illię, Illią.
Imiona żeńskie
1. Zakończone na:
a) -a np. Мальвина, Катерина, Ірина, Таїса
Мальвина ─ Malwyna, Malwyny, Malwynie, Malwynę, Malwyną
b) -я, np. Марія, Пелагія, Степанія, Надія, Наталія, Ґабріеля
Марія ─ Marija, Mariji, Mariję, Mariją
2. Imiona zakończone na spółgłoskę np. Любов nie odmieniają się.